Νοσταλγώντας το Φως από το Cine Δράση

2017-06-06 17:39

Τετάρτη 7 Ιουνίου, 8:15΄μμ, αίθουσα ΤΥΠΕΤ

Ε το λοιπόν ότι κι αν είναι τ΄ άστρα
εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω
για μένα το λοιπόν,
πιο εκπληκτικό και πιο επιβλητικό
και πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο
είναι ένας άνθρωπος που τον εμποδίζουν να βαδίζει
είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουν.


(Απόσπασμα από το ποίημα «Μικρόκοσμος» του Τούρκου Ναζίμ Χικμέτ, απόδοση Γιάννη Ρίτσου)



Όποιος παρακολουθεί την ταινία «Νοσταλγώντας το Φως», σε κάποια στιγμή της θα ταυτιστεί με τους παραπάνω στίχους. Και αν έχει διαβάσει λατινοαμερικανική λογοτεχνία θα ξανανιώσει πολλά από το μαγικό ρεαλισμό του Μαρκές, της Αλιέντε, του Γκαλεάνο. Γιατί το ντοκιμαντέρ του Χιλιανού Patricio Guzmán είναι ένας ποιητικός στοχασμός πάνω στη μνήμη, την ιστορία και την πολιτική. Μια μοναδική, καθηλωτική αλληγορία για τις αντιφάσεις του ανθρώπινου γένους που στρέφει τα μάτια του, αναζητώντας την αλήθεια στο ουρανό, αντί να την αναζητήσει στη γη και κοιτώντας εκεί να στοχαστεί πάνω στα λάθη του.

Η έρημος Ατακάμα βρίσκεται στο βορειότερο άκρο της Χιλής, στα τρεις χιλιάδες μέτρα, κλεισμένη ανάμεσα σε δύο οροσειρές. Είναι το γεωγραφικό σημείο πάνω στο οποίο ξεκίνησε ο πρώιμος πολιτισμός που χιλιάδες χρόνια αργότερα θα συγκροτούσε το κράτος της Χιλής. Είναι, επίσης, η πιο άνυδρη και άγονη περιοχή στον κόσμο. Ο μέσος όρος βροχής είναι μόνον ενάμισι εκατοστό το χρόνο, ενώ σε κάποια τμήματά της δεν δημιουργούνται σύννεφα και περνάνε αιώνες χωρίς βροχόπτωση. Δεν υπάρχει επάνω της κανένα είδος ζωής και βλάστησης, αλλά ο ουρανός της είναι τόσο διαυγής που κάνει ορατά τα όρια του σύμπαντος. Το έδαφός της μοιάζει περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο με αυτό του πλανήτη Άρη. Παρόλο που φαίνεται να μην παρουσιάζει το παραμικρό ενδιαφέρον για τον μέσο άνθρωπο, η περιοχή, με κέντρο τη μικρή πόλη-όαση Σαν Πέδρο ντε Ατακάμα, κοντά στα σύνορα με το Περού και τη Βολιβία είναι το τρίτο πιο τουριστικό σημείο της Χιλής!

Εκεί έχει τοποθετηθεί ένα συγκρότημα 66 κεραιών και μερικά αστεροσκοπεία. Εκεί η NASA πειραματίζεται για την οργάνωση του ταξιδιού των ανθρώπων στον κόκκινο πλανήτη. Καθώς μάλιστα δεν πυκνοκατοικείται ώστε να υπάρχει φως τη νύχτα και ραδιο-παρεμβολές την ημέρα, αποτελεί το ιδανικό σημείο όπου συγκεντρώνονται αστρονόμοι από όλο τον κόσμου για να χαρτογραφήσουν το χάος, να αναζητήσουν εξωγήινη ζωή και λύση στα μυστήρια της ύπαρξης, να παρακολουθήσουν μακρινούς γαλαξίες και να συγκεντρώσουν λεπτομέρειες για συμβάντα όπως οι απαρχές του σύμπαντος, ο σχηματισμός πλανητών και άστρων, το τέλος της ανθρώπινης ζωής. Μαζί τους γεωλόγοι διαβάζουν στα πετρώματά τις γήινες γεωλογικές περιόδους και την ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης, αρχαιολόγοι και ανθρωπολόγοι μελετούν χαμένους πολιτισμούς.

Στην ίδια έρημο η ύπαρξη κοιτασμάτων χαλκού και νιτρικού καλίου συγκέντρωσε από τον 19ο αιώνα μεγάλους πληθυσμούς ανθρακωρύχων. Για την εξυπηρέτηση τους δημιουργήθηκαν γύρω στις 170 πόλεις, που σήμερα είναι όλες φαντάσματα αφού από το 1940, όταν ανακαλύφθηκε εργοστασιακός και πολύ ευκολότερος τρόπος παραγωγής του νίτρου, οι εγκαταστάσεις εγκαταλείφθηκαν οριστικά και ολοκληρωτικά. Σε κάποιες από τις εγκαταλελειμμένες αυτές εγκαταστάσεις το δικτατορικό καθεστώς του Αουγκούστο Πινοσέτ (1973-1990) τοποθέτησε το στρατόπεδο συγκέντρωσης Τσακαμπούκο, μετατρέποντας αυτόν τον τόπο φωτός σε τόπο σκότους και μαρτυρίου για τους πολιτικούς αντιπάλους του. Οι κλιματολογικές συνθήκες της ερήμου, το άπλετο φως, οι υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονται και το υφάλμυρο υπέδαφος ευνοούν τη μουμιοποίηση των κάθε λογής πτωμάτων. Είτε αυτά ανήκουν σε ιθαγενείς που σφαγιάστηκαν από τους κονκισταδόρες, τους πρώτους Ισπανούς αποίκους, είτε σε ανθρακωρύχους που έχασαν τη ζωή τους δουλεύοντας σε συνθήκες δουλείας, είτε σε αγωνιστές της δημοκρατίας.

Έτσι, λίγο πιο κάτω από τα επιστημονικά παρατηρητήρια κάποιες τραγικές φιγούρες, κυρίως ηλικιωμένες γυναίκες, σύζυγοι, αδερφές και μητέρες αναζητούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα που αγνοούνται, αφού ακόμα και σήμερα ο στρατός αρνείται να δώσει πληροφορίες για τις συγκεκριμένες συνθήκες ψυχρής δολοφονίας τους και τα ακριβή σημεία ομαδικής τους ταφής. Με το κεφάλι ψηλά, με αξιοπρέπεια και υπομονή, κάνουν το ηθικό τους χρέος προς τους νεκρούς τους. Και σαν ένα διαφορετικό είδος επιστήμονα ανιχνεύουν την προέλευση του πόνου, της απώλειας, της αδικίας, της εκμετάλλευσης και αναζητούν τα απομεινάρια ενός άλλου φωτός, αυτού που κάποτε έλαμπε και φώτιζε τη ζωή τους.

Ενώ όμως η επιστημονική αναζήτηση βρίσκει αναγνώριση, αυτή των γυναικών αντιμετωπίζεται με εχθρότητα και περιφρόνηση από τις αρχές και έναν περίγυρο που θα προτιμούσε να σβήσει από τη μνήμη του μια για πάντα τις ανοιχτές πληγές της πρόσφατης ιστορίας του και τα φαντάσματα του παρελθόντος.

Ο Χιλιανός κινηματογραφιστής Patricio Guzmán, ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους δημιουργούς ντοκιμαντέρ με παγκόσμια αναγνώριση, υπήρξε και ο ίδιος θύμα της δικτατορίας του Πινοσέτ από την οποία φυλακίστηκε και εξορίστηκε. Είναι ιδιαίτερα αγαπητός στο κοινό για το ιδιαίτερο στυλ ντοκιμαντέρ ("Σαλβαδόρ Αλιέντε", "Mαργαριταρένιο Κουμπί", "Μάχη της Χιλής", κ.ά.) στο οποίο συνδυάζει τεκμηρίωση και μυθοπλασία. Αν στο «Νοσταλγώντας το Φως» σκαλίζει αυτές τις σκοτεινές πτυχές της ιστορίας, το κάνει στα πλαίσια μιας προσπάθειας να διατηρηθεί ζωντανή η ιστορική μνήμη και η συνείδησή των συμπατριωτών του. Γιατί λαός που ξεχνάει την ιστορία του, δεν έχει μέλλον. Όπως οι νεκροί πεθαίνουν πραγματικά μόνον όταν τους ξεχνάμε, μια εθνότητα αποσυντίθεται όταν χάνει τη συλλογική της μνήμη.

Όπως τονίζει ο ίδιος "Δεν ήθελα να κάνω μία απλή περιγραφή της ερήμου. Ήθελα να ανακαλύψω στοιχεία από το παρελθόν που πρέπει να μάθει ο καθένας. Η εμμονή μου με την αστρολογία από την εφηβεία μου, με ωθεί να κινηθώ σε δύο άξονες, στα παρατηρητήρια των αστρονόμων και στον ανθρώπινο πόνο, που λαμβάνει χώρα κάτω απ΄ αυτά, εκεί που οι γυναίκες δίνουν τον δικό τους αγώνα για τους αγαπημένους τους».

Αντιμετωπίζει την επιστημονική και την ανθρώπινη διάσταση ως δύο πλευρές του ίδιου θέματος και τις συνδυάζει με θαυμαστό τρόπο σε μια ευρηματική, αφηγηματικά και αισθητικά περιπετειώδη δημιουργία όχι στεγνής καταγγελίας ή απλού ρεπορτάζ αλλά ποιητικής ατμόσφαιρας. Μια πραγματικά μοναδική ταινία με έξοχη φωτογραφία και τον ίδιο στο ρόλο του αφηγητή. Ένα φιλμ που αποφεύγει αριστοτεχνικά κάθε διδακτική προσέγγιση και όπου οι πληροφορίες που παρατίθενται για τα ιστορικά, επιστημονικά και προσωπικά γεγονότα είναι τόσες όσο ακριβώς χρειάζεται για να γίνουν αντιληπτοί οι βασικοί προβληματισμοί του και να κινητοποιηθεί η σκέψη του θεατή. Και που μένει αξέχαστο στο θεατή γιατί κυριαρχούν η ελπίδα, η αισιοδοξία.

Το φιλμ είχε 19 υποψηφιότητες και κέρδισε 9 Βραβεία στα Φεστιβάλ Καννών, Λος Άντζελες, Τορόντο, Σάντα Μπάρμπαρα, Άμπου Ντάμπι κοκ.


Γαλλία, Χιλή, Γερμανία, Ισπανία, ΗΠΑ, 2010. Διάρκεια: 90΄. Σκηνοθεσία: Patricio Guzmán. Σενάριο: Patricio Guzmán. Πρωταγωνιστούν: Gaspar Galaz, Lautaro Núñez, Luís Henríquez, Miguel Lawner, Victor González, Vicky Saaveda, Violeta Berrios, George Preston, Valentina Rodríguez. Φωτογραφία: Katell Djian. Μουσική: Miguel Miranda, José Miguel Tobar.


* Οι χειμερινές κινηματογραφικές προβολές του Cine-Δράση πραγματοποιούνται Τετάρτη, 8.15 το βράδυ στην αίθουσα "Ν. Εγγονόπουλος" του πάρκου "Μ. Θεοδωράκης" (ΤΥΠΕΤ), Π. Μπακογιάννη 38-42, Βριλήσσια.