Κώστας Ξ. Γιαννόπουλος: «Στον φεγγίτη του μυαλού» κριτική του Φίλιππου Φιλίππου

2017-05-30 19:25

Ο συγγραφέας του παρόντος πονήματος, ο Κώστας Ξ. Γιαννόπουλος, πριν από μερικά χρόνια εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο, μια μονογραφία για τον Περικλή Γιαννόπουλο, με τον τίτλο Πορτρέτο που κάηκε στο φως (Ηλέκτρα, 2007). Σε αυτό, αφηγήθηκε με τον δικό του, ιδιαίτερο τρόπο, τη ζωή ενός σημαντικού διανοούμενου, ενός ελληνολάτρη λογοτέχνη, ο οποίος είχε ζήσει εκκεντρικά και πέθανε το ίδιο εκκεντρικά: τον Απρίλη του 1910 μπήκε στη θάλασσα του Σκαραμαγκά καβάλα σε άσπρο άλογο και αυτοπυροβολήθηκε στο κεφάλι. Τώρα ο Γιαννόπουλος εκδίδει το δεύτερο βιβλίο του, με ήρωα μια επίσης τραγική προσωπικότητα της ελληνικής πνευματικής ζωής, τον Μιχαήλ Μητσάκη (1863-1916), έναν συγγραφέα που έζησε μέσα στην τρέλα και πέθανε στο Δρομοκαΐτειο, όπου νοσηλεύτηκε επί είκοσι περίπου χρόνια.

Δεν είναι βιογραφία ούτε μυθιστόρημα, ούτε δοκίμιο, είναι ένα λογοτέχνημα που δεν ανήκει σε κάποιο συγκεκριμένο είδος, αλλά που φέρνει τη σφραγίδα του Κώστα Ξ. Γιαννόπουλου, δημοσιογράφου και κριτικού βιβλίων, ανθρώπου πολυδιαβασμένου, με αγάπη στην ποίηση, τις εικαστικές τέχνες και ιδιαίτερα στα έργα πρωτοπορίας.

Το Στον φεγγίτη του μυαλού του Μιχαήλ Μητσάκη δεν είναι βιογραφία ούτε μυθιστόρημα, ούτε δοκίμιο, είναι ένα λογοτέχνημα που δεν ανήκει σε κάποιο συγκεκριμένο είδος, αλλά που φέρνει τη σφραγίδα του Κώστα Ξ. Γιαννόπουλου, δημοσιογράφου και κριτικού βιβλίων, ανθρώπου πολυδιαβασμένου, με αγάπη στην ποίηση, τις εικαστικές τέχνες και ιδιαίτερα στα έργα πρωτοπορίας, όπως ο υπερρεαλισμός –και ο μοντερνισμός γενικότερα–, αλλά και ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, ο ποιητής-πεζογράφος-κριτικός που σημάδεψε τα αμερικανικά γράμματα της εποχής του και θεωρείται ο πατέρας της αστυνομικής λογοτεχνίας, μα και της επιστημονικής φαντασίας. Έτσι, λοιπόν, δεν είναι τυχαίο που το μότο του βιβλίου είναι μια φράση του Πόε: «Μου φαινότανε συχνά πως άκουγα καθαρά τον ήχο του σκοταδιού,/καθώς δρασκελούσε τον ορίζοντα».

Η αφήγηση, που είναι απολύτως προσωπική και ενδεχομένως μπορεί να ξενίσει τον αναγνώστη εξαιτίας της ιδιομορφίας της (μικρές προτάσεις, ποιητικές φράσεις, λυρική περιγραφή καταστάσεων, αυτοαναφορικές λεπτομέρειες), αρχίζει με το κεφάλαιο «Ο Νυμφίος», όπου βλέπουμε τον ήρωα, τον Μιχαήλ Μητσάκη, κλεισμένο σ’ ένα δωμάτιο ψυχιατρικού ιδρύματος. Είναι μόνος του με μόνη συντροφιά την τρέλα του. Μιλάει στον εαυτό του, παραμιλάει, δηλαδή, στην ελληνική γλώσσα, και φαίνεται πως περιμένει μια γυναίκα. Δεν θυμάται το πρόσωπό της, ξέρει πως δεν είναι γυναίκα, αλλά κορίτσι, ένα κορίτσι αθώο και σκανδαλιάρικο, που θέλει να το παντρευτεί. Νομίζει πως πήγε στο ψυχιατρείο ακριβώς γι’ αυτό τον σκοπό, για να παντρευτεί, ενώ γύρω του περιπλανώνται κι άλλοι ασθενείς και κινούνται οι γιατροί, το νοσηλευτικό προσωπικό, μα και ο αδελφός του, εκείνος που φρόντισε για την εισαγωγή του στο ίδρυμα.

Σε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου ο συγγραφέας μάς δίνει πληροφορίες για τον ήρωά του, ο οποίος συνήθως ονειρεύεται, σκέφτεται, φαντάζεται και θυμάται, ενώ το μυαλό του πότε γεμίζει με φως και πότε πέφτει στο σκοτάδι. Συχνά, πολύ συχνά, ο συγγραφέας παραθέτει στίχους ή φράσεις άλλων λογοτεχνών, κυρίως ξένων, εκείνων που σημάδεψαν με το έργο τους την ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Επί παραδείγματι, στο δεύτερο κεφάλαιο, το «Η Δεκαέτις», υπάρχει ο στίχος του Αρθούρου Ρεμπό «την κάθισε στα γόνατά του και την βρήκε πικρή και την βλαστήμησε».

Το ταραγμένο και ταυτόχρονα γόνιμο μυαλό του Μητσάκη δημιουργεί σουρεαλιστικές εικόνες που διαβάζοντάς τες ο αναγνώστης νομίζει πως έχουν γραφτεί από έναν εκ των δύο σημαντικότερων ελλήνων υπερρεαλιστών, τον Ανδρέα Εμπειρίκο και τον Νίκο Εγγονόπουλο, ενώ είναι γεννήματα της φαντασίας του Κώστα Ξ. Γιαννόπουλου και όχι του Μιχαήλ Μητσάκη. Ιδού: «Ήταν λέει στο βυθό. Φόρεσε το σκάφανδρο… Ήταν κι άλλοι εκεί. Χωρίς σκάφανδρο. Ανθρωπόμορφα ψάρια. Πλησίασε μια μικρή γοργόνα. Πανέμορφη. Μισή ψάρι, μισή κορίτσι… Ανάμεσα στα πόδια της είχε κάτι πολύτιμο. Ένα όρθιο κοχύλι, μισάνοιχτο».

Σε αλλά κεφάλαια ο συγγραφέας φροντίζει να δώσει πληροφορίες για τον Μητσάκη με τον δικό του, ιδιόμορφο τρόπο. Μαθαίνουμε, λοιπόν, ότι ο ήρωας έκανε παρέα με τον Παπαδιαμάντη και τον Κρυστάλλη, κυρίως, δύο ντροπαλούς και σιωπηλούς άντρες, καθόλου γοητευτικούς, όπως ο ίδιος. Επίσης, είχε φιλικές σχέσεις με τους Νιρβάνα, Ταγκόπουλο, Μωραϊτίδη, Μαλακάση, Παλαμά, Καρκαβίτσα, Ξενόπουλο και άλλους. Μάλιστα, με τον Παλαμά και τον Ξενόπουλο είχαν μικρές φιλολογικές κόντρες που ωστόσο δεν επηρέασαν τη φιλία τους. Άρχισε να ζει στα Μέγαρα, μετακόμισε στη Σπάρτη, γράφτηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας, φοίτησε δύο χρόνια, διέκοψε τις σπουδές του, έβγαλε εφημερίδες. Είχε επισκεφτεί ως δημοσιογράφος το περίφημο ψυχιατρείο της Κέρκυρας, όπου γνώρισε τους ασθενείς και έγραψε γι’ αυτούς, ωστόσο στο ίδιο ίδρυμα νοσηλεύτηκε αργότερα κι αυτός. Το 1895 δημοσίευσε το αριστούργημά του, το διήγημα «Αυτόχειρ».

Όμως, ο Κώστας Ξ. Γιαννόπουλος δεν αρκείται στο να περιγράψει τις φαντασιώσεις του ήρωά του. Ενίοτε, παίρνει τη σκυτάλη και αφηγείται τις δικές του φαντασιώσεις, όπως συμβαίνει στο κεφάλαιο «Αυτός, ο Κάρολ και οι λέξεις», όπου προσπαθεί να τον μιμηθεί. Διαβάζουμε: «Τον βλέπω να διαβάζει στο λυκόφως του δωματίου του, ένα βιβλίο στ’ αγγλικά που σίγουρα του άρεσε πολύ». Το βιβλίο είναι του Λούις Κάρολ, ένα από τα δύο με ηρωίδα την Αλίκη. «Τον ακούω εκεί καθισμένο να τις προφέρει [τις λέξεις]. Ξάφνου σηκώνεται, πλησιάζει κι άλλο το βιβλίο στο αδυνατισμένο φως των ματιών του και διαβάζει ενθουσιασμένος…»

Το παρόν βιβλίο, που περιέχει Χρονολόγιο και Βιβλιογραφία, τελειώνει με την κηδεία του Μητσάκη μια μέρα του Ιουνίου, μόνο που δεν γνωρίζουμε ποιοι τον συνόδευσαν στην τελευταία κατοικία του. Έτσι κι αλλιώς αυτή η πληροφορία δεν χρειάζεται, μας αρκεί που ο Μητσάκης πέρασε με το έργο του στην αθανασία και χάρη στο βιβλίο του Γιαννόπουλου γίνεται πάλι επίκαιρος.

 

Στον φεγγίτη του μυαλού
Του Μιχαήλ Μητσάκη
Κώστας Ξ. Γιαννόπουλος
Λέμβος
264 σελ.
ISBN 978-618-82534-7-6
Τιμή: €12,72

 

 

 

πηγή : diastixo.gr